Thưa ông, sau sáp nhập, TPHCM đang hướng đến tầm nhìn mới là trở thành siêu đô thị quốc tế của Đông Nam Á, Top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới. Theo ông, tầm nhìn quy hoạch cho Thành phố sắp tới nên được định hình ra sao để đạt được mục tiêu vừa nêu, đồng thời vẫn phát triển bền vững?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Ngay cả trước khi sáp nhập, vùng đô thị TP.HCM đã là một siêu đô thị với sự phát triển lan tỏa vượt qua ranh giới hành chính. Việc sát nhập tạo ra đột phá ở chỗ vùng đô thị và nền kinh tế khổng lồ đó giờ đây được điều hành bởi một chính quyền duy nhất.

Giờ đây, TPHCM mới có quy mô dân số và diện tích như những đại đô thị quan trọng nhất ở châu Á như Tokyo, Seoul, Thượng Hải và Quảng Châu - Thâm Quyến. Khi thực hiện Quy hoạch chung TPHCM, lãnh đạo Thành phố đã chọn tầm nhìn "thành phố toàn cầu", thể hiện khát vọng phát triển lớn lao của chính quyền thành phố.

Với việc sát nhập tỉnh, để thực hiện tầm nhìn đó, Thành phố cần thực hiện 3 định hướng chiến lược:

Thứ nhất, nhanh chóng hình thành một số "siêu động cơ" tăng trưởng để bứt phá với cơ chế linh hoạt nhất, như việc hình thành đặc khu tài chính Lục Gia Thủy và cảng đảo Dương Sơn ở Thượng Hải.

Thứ hai, phát triển đa trung tâm để giải vấn nạn của siêu đô thị, đồng thời kết nối các trung tâm này bằng hạ tầng đường sắt có sức chở lớn như tuyến Yamanote của Tokyo kết nối tất cả các trung tâm chính.

Thứ ba, cân bằng lại quỹ đất để bảo tồn các vùng nhạy cảm về môi trường và khai thác hiệu quả những khu vực thích hợp cho phát triển như trường hợp công viên ngập nước Hải Châu rộng tới 1.000 ha nằm ngay trung tâm Quảng Châu.

Những điều tưởng chừng như cơ bản này nhưng cần một quyết tâm rất lớn của chính quyền Thành phố và một hệ thống cơ chế mở, linh hoạt, trao quyền vào tay chính quyền địa phương để thành hiện thực.

Khai phá tối đa tiềm năng biển

Dự thảo Báo cáo Chính trị tại Đại hội Đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 cũng nêu rõ, Thành phố sẽ kiến trúc lại không gian phát triển theo tư duy đa cực - tích hợp - siêu kết nối. Ở góc độ chuyên gia quy hoạch, ông hình dung cấu trúc kinh tế - đô thị của TPHCM mới sẽ được tổ chức ra sao?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Khái niệm này chính là bản thiết kế cho một siêu đô thị vận hành trơn tru, nơi cạnh tranh nội bộ sẽ giảm đáng kể, nhường chỗ cho sự thống nhất và phối hợp nhuần nhuyễn để tham gia cuộc đua với thế giới.

Đa cực đồng nghĩa với phân vai để phát triển: Khu vực dành cho logistics và công nghiệp phải tối ưu hạ tầng hàng hóa, nơi dành cho tài chính - dịch vụ phải ưu tiên thể chế linh hoạt, mở và chất lượng môi trường sống và làm việc. Còn khu vực cảnh quan sinh thái phải kiên quyết bảo vệ để phát triển bền vững lâu dài, tránh lãng phí nguồn lực vào lợi ích cục bộ ngắn hạn.

Tích hợp là sức mạnh của một chính quyền. Chúng ta hành động dưới một khung chiến lược chung và một bộ chỉ tiêu đo lường duy nhất, đảm bảo tốc độ và sự đồng bộ.

Còn siêu kết nối chính là nền tảng để đảm bảo quy mô khổng lồ của đô thị không trở thành vật cản cho sự phát triển của chính nó.

Để hình thành siêu kết nối cần ưu tiên triển khai đường sắt liên khu vực và liên vùng, các tuyến đường vành đai và xuyên tâm, rút ngắn khoảng cách địa lý và thời gian vận chuyển để tạo lợi thế cạnh tranh toàn cầu.

Nhiều chuyên gia đánh giá, TPHCM có cơ hội trở thành đô thị biển thực sự với đường bờ biển dài 89 km. Theo ông, những hành lang chiến lược nào cần sớm xác lập để kết nối đô thị - công nghiệp - cảng biển - du lịch một cách đồng bộ?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Để trở thành siêu đô thị quốc tế, chúng ta phải khai phá tối đa tiềm năng biển. TPHCM phải trở thành một đô thị biển thực sự, nơi nền kinh tế biển được khai thác một cách hoàn chỉnh.

Chúng ta cần hai hành lang chiến lược để biến khu vực ven biển thành một "siêu động cơ" mới.

Thứ nhất là hành lang logistics khép kín bằng cách kéo dài Đường vành đai 4 từ Phú Mỹ tới Cần Giờ. Hành lang này là một mạch logistic vùng khép kín, kết nối khu công nghiệp, sân bay Long Thành, Cái Mép - Thị Vải và Cảng Cần Giờ tương lai, đảm bảo hàng hóa đi đúng luồng, không xuyên qua lõi thành phố.

Thứ hai là trục dịch vụ và du lịch tốc độ cao, mở tuyến đường kết nối trực tiếp giữa Cần Thạnh và Vũng Tàu. Hai kết nối này sẽ liên kết Nam Cần Giờ và vịnh Gành Rái thành một trung tâm kinh tế biển hợp nhất, bao gồm cảng, công nghiệp sạch, năng lượng gió, dịch vụ dầu khí, đô thị, du lịch và bảo tồn sinh thái.

Đây là bức tranh kinh tế biển vô cùng sôi động và thực tế.

Bốn mũi đột phá tạo trục xương sống kết nối vùng

Khi không gian phát triển mở rộng, hạ tầng giao thông và logistics sẽ là mạch máu của siêu đô thị. Ông có thể cho biết thêm, đâu là các dự án giao thông - logistics cần được ưu tiên trong 10 - 20 năm đầu để tạo trục xương sống cho sự kết nối liên vùng?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Hạ tầng giao thông và logistics là mạch máu quyết định tốc độ và năng lực của siêu đô thị. Chúng ta cần dồn toàn lực vào bốn mũi đột phá để tạo trục xương sống.

Đó là khởi động ngay đoạn đường sắt An Bình - Thủ Thiêm để đóng vòng kết nối Bình Dương - Đồng Nai với lõi Thành phố dưới một giờ. Hoàn thiện trục Thủ Thiêm - Long Thành và nối đến Vũng Tàu, mở cánh cửa ra thế giới qua sân bay. Ưu tiên Vành đai 4, đặc biệt bổ sung đoạn Phú Mỹ - Cần Giờ để hoàn chỉnh liên kết khu công nghiệp - sân bay - cảng.

Trong lúc chờ những hệ thống hạ tầng lớn hình thành, chúng ta có thể triển khai ngay mạng lưới giao thông thủy nối liên ba vùng đô thị thông qua hành lang sông - biển: Sông Sài Gòn - sông Lòng Tàu - vịnh Cần Giờ - Vũng Tàu, vừa phục vụ di chuyển của người dân, vừa tăng cường trải nghiệm không gian mặt nước.

Thực tế cho thấy nhiều dự án hạ tầng lớn thường vướng vốn, giải phóng mặt bằng và phân bổ nguồn thu. Vậy, TPHCM cần những cơ chế, chính sách nào mang tính đột phá có thể tháo gỡ điểm nghẽn, huy động nguồn lực và bảo đảm quy hoạch được triển khai hiệu quả?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Thực tế cho thấy, nguồn lực không thiếu, cơ chế thu hút nguồn lực quyết liệt mới là điểm mấu chốt.

Kinh nghiệm từ các siêu đô thị như Bangkok (Thái Lan) cho thấy, nguồn vốn đầu tư của Chính phủ chỉ là một phần nhỏ (ví dụ: Đầu tư công chỉ chiếm khoảng 3-4% GDP), nhưng đủ để kích hoạt nguồn lực tư nhân và xã hội nhằm xây dựng hạ tầng.

Chúng ta cần 5 đòn bẩy tài chính đột phá để biến đất đai và các tài sản khác thành nguồn vốn tái tạo.

Thứ nhất, áp dụng chính sách Thu lại giá trị gia tăng từ đất đai (Land Value Capture) một cách quyết liệt và minh bạch. Đây là công cụ quan trọng nhất. Cần áp dụng một cách minh bạch, có cơ chế pháp lý vững chắc quanh các ga và dọc hành lang giao thông công cộng (TOD). Chính sách này biến đất đai tăng giá trị thành nguồn vốn tái tạo trực tiếp cho hạ tầng như metro, giảm gánh nặng ngân sách.

Thứ hai, mở khóa hợp tác công tư (PPP) bằng quy hoạch linh hoạt. Để thu hút vốn tư nhân vào các dự án hạ tầng lớn, chính quyền phải thay đổi tư duy quản lý. Quy hoạch phải có tính định hướng và mở, không phải là bản vẽ áp đặt. Cần cho phép nhà đầu tư tư nhân chủ động nghiên cứu, đề xuất điều chỉnh quy hoạch cục bộ (trong khuôn khổ quy hoạch chung) nhằm đảm bảo tính khả thi về quy mô quỹ đất và hiệu quả thu hồi vốn của dự án. Đây là điều kiện tiên quyết để tư nhân chấp nhận rủi ro và cam kết đầu tư dài hạn vào những dự án hạ tầng lớn như đường sắt.

Thứ ba, phát hành trái phiếu đô thị và trái phiếu xanh. Đây là cách để huy động vốn bền vững từ thị trường tài chính toàn cầu. Học hỏi từ các tổ chức ở Thái Lan, chúng ta có thể phát hành trái phiếu xanh (green bonds) hoặc trái phiếu khí hậu (climate bonds) để thu hút nguồn vốn cho các dự án lớn như giao thông công cộng, chống ngập, và chuyển đổi năng lượng.

Thứ tư, sử dụng công cụ chuyển quyền phát triển (Transferable Development Rights - TDR). Sử dụng TDR để chuyển quyền phát triển từ các khu vực cần bảo vệ (như vùng trũng, vùng sinh thái, vùng xanh) sang các tâm TOD được quy hoạch mật độ cao. Điều này vừa giúp bảo vệ môi trường, vừa tạo ra nguồn thu khổng lồ để đầu tư vào hạ tầng mà không cần dùng tiền ngân sách.

Thứ năm, phân bổ ngân sách theo hiệu suất (KPI). Chuyển từ cơ chế chia đều ngân sách theo đầu mối hành chính sang phân bổ theo hiệu suất thực thi (KPI) của từng đơn vị hành chính và sở ngành. Điều này tạo động lực cho các đơn vị hoàn thành mục tiêu nhanh và hiệu quả, tối ưu hóa dòng tiền công.

Ba đột phá chiến lược giúp TPHCM cất cánh

Ngoài những cơ hội đã nhận diện ở trên, xây dựng quy hoạch cho siêu đô thị chắc chắn đối diện nhiều rủi ro. Theo ông, đâu là thách thức lớn nhất và TPHCM cần chuẩn bị những gì để ứng phó?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Thách thức lớn nhất không nằm ở tài chính, mà là năng lực thực thi của bộ máy trong bối cảnh khí hậu ngày càng cực đoan và rủi ro địa chính trị tiếp tục gia tăng.

Để ứng phó, chúng ta phải đổi mới tư duy. Mọi quyết định phải được dẫn dắt bởi mô hình và dữ liệu để đảm bảo làm ít nhưng trúng. Phải coi chống ngập, trữ nước là hạ tầng sống còn, đầu tư chiến lược như đầu tư giao thông.

Thành phố phải được trao quyền để chèo lái con thuyền lớn qua những cơn bão bất ngờ của thị trường thế giới.

Chúng ta cần công khai một bảng điều khiển KPI về hiệu suất đô thị theo quý để xã hội giám sát, đồng thời thí điểm nhanh các dự án chiến lược mang tính biểu tượng, như trung tâm tài chính, khu thương mại tự do, để chứng minh năng lực thực thi của chính quyền.

Nếu chọn một vài việc quan trọng nhất TPHCM cần làm ngay trong 5 năm tới để đặt nền móng cho siêu đô thị tương lai, ông sẽ ưu tiên điều gì?

Ông Nguyễn Đỗ Dũng: Tôi cho rằng, thay vì dàn trải, TPHCM cần tập trung triển khai ba đột phá chiến lược một cách đồng bộ.

Đầu tiên, Trung tâm Điều hành Đô thị Thông minh, bởi một siêu đô thị không thể vận hành bằng giấy tờ hay cơ chế cũ, phải có một "bộ não" tập trung điều hành;

Thứ hai, Trung tâm Tài chính Quốc tế Thủ Thiêm, bởi nền kinh tế của thành phố cần được chuyển đổi sang nấc giá trị cao hơn với một trung tâm tài chính là một bệ phóng vốn tại chỗ cho các đại dự án hạ tầng vùng;

Thứ ba, Đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành, bởi một đô thị toàn cầu phải kết nối trung tâm thương mại - tài chính với sân bay quốc tế bằng đường sắt nhanh. Việc này không chỉ rút ngắn chi phí thời gian cho nhà đầu tư và du khách, mà quan trọng hơn, nó kích hoạt quỹ đất khổng lồ phía Đông.

Tóm lại, ba việc này phải được triển khai đồng bộ và không tách rời. Khi đó TPHCM sẽ bứt tốc để trở thành siêu đô thị quốc tế thực thụ.

Anh Thơ (thực hiện)