Tìm giải pháp để phát triển nhanh mạng lưới đường sắt đô thị tại TPHCM

Đây là ý kiến được nhiều chuyên gia đưa ra tại tại buổi Tọa đàm khoa học tham vấn phương thức triển khai Nghị quyết số 188/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại TPHCM do Viện Nghiên cứu Phát triển TPHCM tổ chức ngày 28/5.

Đại diện Sở Xây dựng TPHCM cho biết, theo quy hoạch, đến năm 2035, Thành phố xây dựng 7 tuyến metro, dài tổng cộng 355 km, với tổng vốn đầu tư khoảng 40,2 tỷ USD; giai đoạn 2045 tiếp tục mở rộng thêm 3 tuyến mới, dài 155 km, tổng vốn khoảng 17,9 tỷ USD. Để đạt được các mục tiêu này, Thành phố dự kiến huy động nguồn vốn rất lớn, trong đó tập trung chủ yếu ngân sách thành phố, vay tín dụng, trái phiếu chính quyền địa phương, hợp tác công tư (PPP), cùng các nguồn hỗ trợ khác từ trung ương và quốc tế.

Tại buổi tọa đàm, Các chuyên gia cho rằng, việc triển khai các vị trí TOD dự kiến trong thời gian tới còn nhiều bất cập. Một trong những thách thức lớn là khung pháp lý còn chồng chéo, thiếu đồng bộ giữa các quy hoạch đô thị, giao thông, sử dụng đất dẫn đến khó tích hợp các dự án theo hướng TOD. Hơn nữa, cơ chế thu hồi đất, định giá đất, đền bù còn bất cập gây trì hoãn giải phóng mặt bằng

Theo TS Trần Du Lịch, Chủ tịch Hội đồng tư vấn triển khai Nghị quyết 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 của Quốc hội về thí nghiệm một số cơ chế, chính sách đặc quyền phát triển TPHCM cho biết, việc triển khai xây dựng 355 km đường sắt đô thị tại TPHCM đến năm 2035 là một thách thức lớn.

Để có thể thực hiện được mục tiêu này, ngoài cơ chế mới từ Nghị quyết 188/2025/QH15 cho phép đặc thù phát triển mạng lưới đường sắt đô thị tại TPHCM thì Thành phố phải thay đổi về cách làm, phương pháp quản lý, tư duy thực hiện.

Thành phố cần gắn chặt quy hoạch từng tuyến metro với mô hình TOD, sử dụng hiệu quả tư vấn trong nước và quốc tế để rút ngắn thời gian. Đồng thời, cần làm chủ công nghệ, phát triển công nghiệp đường sắt, đào tạo nguồn nhân lực đồng bộ để vận hành hiệu quả.

Để triển khai thành công theo mô hình TOD, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, Thành viên Hội đồng tư vấn thực hiện Nghị quyết 98 của TPHCM cho rằng, quy hoạch metro và quy hoạch TOD phải được thực hiện đồng thời, nhất là trong bối cảnh TPHCM mới được mở rộng địa giới, sáp nhập thêm Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, trở thành siêu đô thị.

Theo ông Sơn, việc xây dựng các tuyến metro không cần thiết bám theo các trục giao thông cũ mà có thể mở ra những tuyến giao thông mới, những đoạn đi qua không có dân cư ở nhưng những khu đó lại là quỹ đất để phát triển TOD. "Khi đã đầu tư vào một vị trí dân cư đông, giá đất cao, đền bù giải tỏa vốn rất lớn, thời gian kéo dài, nhưng nếu làm ở nơi đã có quỹ đất sẵn thì sẽ thu hút đầu tư nhiều hơn" ông Sơn chia sẻ.

Bên cạnh đó, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, cũng nhìn nhận: Rõ ràng chúng ta không có kinh nghiệm làm TOD, vậy thì trong nhóm tư vấn cần có thêm sự góp sức từ những chuyên gia hoặc nhà đầu tư nước ngoài để làm một tuyến metro TOD bài bản rồi từ đó nhân rộng ra.

Đồng quan điểm trên, PGS.TS Vũ Anh Tuấn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Giao thông - Vận tải, Trường Đại học Việt Đức kiến nghị, cần thành lập cơ quan chuyên trách thực hiện TOD, đồng thời mời tư vấn quốc tế tham gia phát triển TOD.

Cùng với đó, các chính sách về thu hồi đất, định giá đất, tái phân bổ nguồn vốn, khung pháp lý liên quan hợp tác công tư cần khẩn trương hoàn thiện, tạo hành lang pháp lý rõ ràng, hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư, thúc đẩy tiến trình phát triển các dự án TOD.

Linh Anh